حجت الاسلام مسعود بنیادی
این جشن یک جشن ملى است؛ جزو اعیاد دینى نیست؛ لکن از سوى بزرگان شرع مقدس ما هم، نوروز مورد تأیید قرار گرفته. ما روایات متعددى داریم که در آنها از نوروز تجلیل شده و روز نوروز گرامى داشته شده. این موجب شده است که نوروز وسیله‌اى بشود براى اظهار عبودیت انسانها در مقابل پروردگار و تواضع ما در مقابل پروردگار. در واقع فرصتى است براى اینکه انسان دل خود را با یاد خدا هم طراوت ببخشد..
(بیانات رهبر فرزانه انقلاب در جشن جهانى نوروز، 1389)
عید در لغت و اصطلاح
واژه «عید» در اصل از فعل عاد (عود، یعود) گرفته شده و به معنی برگشتن و بازگشت است. زمانى است که در آن شادی‌ها و یا اندوه‌ها، باز مى‌گردد و تکرار مى‌شود. لذا به روزهایى که مشکلات از قوم و جمعیتى برطرف مى‌شود و بازگشت به پیروزی‌ها و راحتى‌هاى نخستین مى‌کنند، عید گفته مى‌شود.
(تفسیر نمونه، ج 5، ص 131)
و برخى بر آن هستند که اصل واژه «عید» از «عادت» است. زیرا آنان (قوم) و فامیل و خانواده‌ها برگرد آمدن دور‌هم در آن روز عادت کردهاند. (لسان العرب، ابن منظور، ج 3، ص 319)
عید در قرآن
لفظ عید تنها یک مرتبه در قرآن کریم آمده؛ آنجا که حضرت عیسی (ع) رو به خداوند میکند و متواضعانه و خاشعانه خدا و پروردگارش را صدا می‌زند، آنگاه از هستی‌بخش، مائده و آیتی درخواست میکند که بر آنان و دیگران در تمام دوران‌ها عید باشد..
«قال عیسی بن مریم اللهم ربنا انزل علینا مائده من السماء تکون لنا عیداً لاولنا و آخرنا و آیه منک و ارزقنا و انت خیرالرازقین»( سوره مبارکه مائده، آیه 114)
«عیسى بن مریم گفت: خداوندا! پروردگار! براى ما از آسمان مائدهاى بفرست که هم عیدى براى اولین و آخرین ما و هم حجّت و نشانهاى از تو باشد، و به ما روزى بخش که تو بهترین روزى دهندگانى»
گوینده کلام حضرت عیسی (ع) است که به خداوند متعال عرضه می‌دارد که «اللهم ربنا» ای خداوند ما و ای پروردگار ما. به دو اسم خدا را می‌خواند که بیانگر اوج خشوع در برابر خالق هستی‌بخش و پروردگار جهانیان است و به طرزی شایسته در پیشگاه خداوند عالم برای هدایت عرض حاجت میکند.
بنابراین، عید در این آیه اشاره دارد به نزول یک برکت آسمانی در پوشش طبق یا طبق‌هایی از طعام و خوردنی؛ البته نه فقط به جهت خوردن که برای هدایت و اطمینان قلب حاصل‌کردن به وعده‌های خداوند عالم. لذا در ادامه عرض میکند که این مائده را می‌خواهم که برای اول و آخر ما عیدی باشد. عیدی که انسان را به اصل خود برگرداند، به او اطمینان قلب دهد و او را متوجه خداوند گرداند و بس.
و این عیدی به ما داده نمی‌شود مگر در سایه اطاعت خالق زیبا آفرین و اینکه اعیاد اسلامی همگی بعد از یک دوره عبادت و تلاش و مجاهدت در راه خداست به همین سبب است. عید فطر بعد از یک ماه روزه، عید قربان بعد از مناسک حج، عید غدیر بعد از بیست و سه سال تلاش و مجاهدت و بیان اسلام و احکام آن در تمام ابعاد به عنوان دینی کامل و غدیر که کامل‌کننده و اتمام آن است. و عید جمعه که بعد از یک هفته تلاش و کسب روزی حلال است. و چه زیباست که در تمام این اعیاد مبارک شکری خاص قرار داده شده و آن هم «نماز». نماز عید فطر، قربان، غدیر و جمعه.
با چنین دیدگاهی این اعیاد منحصر به این چهار عید اکبر نیست، بلکه هر جا خداوند نعمت و نشانه‌ای برای ما بفرستد، عید ماست و شکرش واجب که؛
شکر نعمت، نعمتت افزون کند کفر نعمت، از کفت بیرون کند.
و این است معنای کلام حضرت علی (ع) که؛
«هر روز که خداوند را نافرمانی نکنند آن روز عید است»
و مبادا که عیدمان رنگ و بوی شکرگذاری به درگاه خالق زیبا آفرین نداشته باشد. مبادا که عیدمان را با غفلت از خداوند عالم به عزا تبدیل کنیم. مبادا که عیدی داشته باشیم که لهو و لعب آدابش باشد. (تفسیر نمونه، ج 5، ص 131)
عید در روایات اسلامی
جمعه، فطر، اضحی و غدیر خم مهم‌ترین روزهایی هستند که از آنها در روایات اسلامی با عنوان عید یاد شده است و هر یک از این روزها آداب و مراسم مشترک یا خاص خود را دارند. مهم‌ترین اعمال و آداب مشترک این اعیاد عبارت‌اند از: غسل‌کردن و حمام‌کردن، پوشیدن جامه نیکو، استعمال بوی خوش، خواندن نماز و ادعیه؛ ضمن آنکه هر یک از آنها اعمال ویژه خود را نیز دارند.
نکته جالب توجه در این اعمال و آداب و ادعیه آن است که غالباً به نزول فرشتگان و ارواح وارستگان و فرود آمدن برکات آسمانی اشاره میشود. چنانکه تلاوت سوره قدر، به منظور اشاره به قدر و شرف و عظمت این اعیاد، و تأکید بر نزول فرشتگان و روح از آسمان مانند آن، نوعاً در نمازهای ویژه این اعیاد مطرح است.
امام علی (ع) هر روزى که در آن روز، معصیت خدا نشود و گناهى انجام نگیرد، آن روز را عید خوانده است.
«کل یوم لا یعصى الله فیه فهو یوم عید»
و این فرمایش امیرمومنان(ع) اشاره به این موضوع دارد که عید؛ روز ترک گناه، روز پیروزى و پاکى و بازگشت به فطرت نخستین است.
امام صادق(ع)
امام صادق(ع) به یکى از اصحابش به نام معلى بن خنیس در باره عید نوروز فرمود:
«ان یوم النیروز هوالیوم الذى اخذ فیه النبى(ص) لامیرالمومنین(ع) العهد بغدیرخم... و هوالیوم الذى ظفرفیه باهل النهروان... و هوالیوم الذى یظفرفیه قائمنا اهل البیت». (بحارالانوار، ج 56، ص 119)
نوروز، روزى است که پیامبراکرم (ص) در غدیرخم براى ولایت امیرالمومنین(ع) از مردم پیمان گرفت؛ روزى است که آن حضرت بر خوراج نهروان پیروز شد و روزى است که قائم ما اهل بیت(علیهم السلام) ظهور خواهد کرد.
عید نوروز و آداب آن
مفاتیح‌الجنان شیخ قمی، روایتی از معلی بن خنیس را درباره نوروز ذکر کرده است که اعمال این روز و دعای مربوط به آن را همراه دارد. در بحارالانوار روایات معلی بن خنیس به تفصیل آورده شده است. آن روایات به فضیلت و برتری این روز نسبت به سایر ایام بسیار پرداخته است و یکی از روایات مفصل معلی بن خنیس، نوروز را این گونه تجلیل کرده است: نوروز روزی است که کشتی نوح بر کوه جودی قرار گرفت، روزی است که جبرئیل بر نبی (ع) نازل شد، روزی است که رسول اکرم (ص) علی (ع) را بر دوش کشید تا بت‌های قریش را از بالای کعبه رمی کند، روزی است که نبی (ع) به وادی جن رفت و از ایشان بیعت گرفت، روزی است که برای علی (ع) ازمردم بیعت گرفت (غدیرخم)، روزی است که قائم آل محمد (عج) ظهور خواهد کرد و روزی است که امام عصر (عج) بر دجال پیروز خواهد شد. (بحارالانوار، ج 56، ص 119)
و اما روایت خنیس به نقل از امام صادق (ع) اینچنین است: فرمود: «چون نوروز شود، غسل کن و پاکیزه‌ترین جامه‌های خود را بپوش و به بهترین بوی‌های خوش خود را معطر گردان. پس چهار رکعت نماز بگذار و بعد از نماز به سجده شکر برو و این دعا را بخوان :اللهم صل علی ... و بسیار بگو یا ذالجلال والاکرام.» (مفاتیح الجنان)
همان‌طور که مشاهده میشود، این روز نیز چون اعیاد اسلامی با غسل کردن، پوشیدن جامه نو و معطر گردیدن به بوی‌های خوش و روزه داشتن آغاز می شود، ضمن آنکه نمازی مشابه نمازهای سایر اعیاد اسلامی دارد.
نوروز و خوان هفت سین نوروز و خوان هفت سین
از مهم‌ترین آیین‌های نوروزی، گستردن خوان نوروزی است که مشهورترین آن «سفره هفت سین» است. این سفره تا پایان جشن نوروز گسترده می‌ماند. این خوان مجموعه‌ای است متنوع از آنچه که در زندگی به آن احتیاج است. البته محدود کردن آن به هفت چیزی که با حرف «سین» آغاز می شود اصالتی ندارد. گویند: سین شکل کوتاه شده سینی است که همان خوان مسین است. و در نوروز هفت خوان را میآراسته اند. یا آنکه برای برکت و شگون در هفت سینی دانه هایی را که برکت به سفره می آورد می رویاندند و آن گاه در خوان نوروزی قرار می دادند.
اسلام و تایید آیین های پسندیده اقوام مختلف:
اسلام آیین‌های پسندیده اقوام مختلف را که بر خلاف شرع و یا بر اساس خرافه نباشد را قبول میکند. مانند: دید و بازدید در عید، هدیه‌دادن . .. ولی چهار‌شنبه سوری خیر....
امیرالمؤمنین به مالک اشتر فرمود:
و لاتَنْقُضْ سُنّةً صالِحَةً عَمِلَ بها صدورُ هذِهِ الاُمَةِ وَ اجْتَمَعَتْ بِها الاُلْفَة وَ صَلُحَتْ علیها الرعِیَّةُ وَ لاتَحْدُثَنَّ سنّةً تَضُرُّ بشیء مِنْ ماضی تلکَ السُّنَنِ فیکونُ الأجْرُ لِمَنْ سَنَّها وَالوِزْرُ علیکَ بِما نَقَضْتَ مِنها؛
آیین پسندیده ای را بر هم مریز که بزرگان این امتْ بِدان رفتار نموده اند و به وسیله آن، مردم به هم پیوسته اند، و رعیّت با یکدیگر سازش کرده اند؛ و آیینی مگذار که چیزی از سنّت های نیک گذشته را زیان رسانَد و گناه شکستن آن بر تو مانَد.
از سوی دیگر، به نمونه هایی از سنّت های پیش از اسلام (جاهلی) برمی خوریم که مورد تأیید اسلام قرار گرفتهاند.
مقدار نَفَقه، و برخی از اعمال حج و زکات
اسلام سنّتی را که نشانگر یک آیین باطل باشد را رد می کند. مانند: چهار شنبه سوری، حرمت حمل و ساخت و نگهداری صلیب، از این قبیل اینها.
رسول خدا وقتی عَدیّ بن حاتم را دید که صلیب به گردن دارد، فرمود: «این بت را کنار بگذار».
پیامبر با سنّتهایی که با احکام شرع ناسازگار بود مخالفت می کرد. پیامبر(ص) با زینب، همسر زید (پسر خوانده خود) ازدواج کرد تا نشان دهد این سنّت جاهلی که: «نمی توان با زنِ پسر خوانده ازدواج کرد»، غلط است